Manen van Saturnus

De planeet Saturnus heeft 124 manen,[1][2] waarvan de eerste in de 17e eeuw door Christiaan Huygens is waargenomen, in 2019 zijn de laatste manen ontdekt.

Geschiedenis

De eerste manen werden ontdekt met telescopen in de 17e eeuw. Sindsdien zijn er met betere apparatuur en bij missies van onbemande ruimtevaartuigen steeds meer ontdekt. In 1655 werd de maan Titan ontdekt door de Nederlander Christiaan Huygens. De Italiaanse astronoom Cassini geldt als de ontdekker van vier van eerste vier: Iapetus en Rhea in 1671 en 1672, en Tethys en Dione in 1684.[3]

De latere ontdekte manen hebben een grote variatie in omvang. Het onderscheid tussen een minimaantje (moonlet) zoals S/2009 S1 en een groot brok in een ring is moeilijk aan te geven. Er zijn 53 manen met volledig bevestigde banen die een naam hebben.[4][5] Van de overige 9 manen met alleen een tijdelijke naam, zijn meerdere baangegevens bekend maar nog onvoldoende of onbevestigd.[6] Daarnaast zijn er meldingen van 3 manen die onvoldoende zijn bevestigd maar die al wel een tijdelijke naam hebben. Daarnaast zijn er de laatste jaren meer dan 150 minimaantjes (moonlets en/of propellers) ingebed in de ringen gedetecteerd door de verstoring die ze creëren in het omringende ringmateriaal.[7]

Eind 2004 waren er 35 manen en maantjes bekend, waarvan er 30 een definitieve naam hadden gekregen. Vier manen hebben een doorsnede tussen 1050 en 1530 km. Titan is met een doorsnede van 5150 km het grootst en die is daarmee duidelijk groter dan onze eigen Maan. Titan is ook veel groter dan de dwergplaneet Pluto en zelfs iets groter dan de kleinste echte planeet uit het zonnestelsel: Mercurius. Titan bezit bovendien een atmosfeer. De meeste maantjes bestaan uit ijs en steen.

In mei 2005 maakten astronomen van de Universiteit van Hawaï bekend een dozijn nieuwe manen ontdekt te hebben. Dit bracht het aantal op 48 bekende natuurlijke satellieten. De met de Subaru-telescoop ontdekte manen zijn klein en onregelmatig gevormd (drie tot zeven kilometer). Op een na draaien ze allemaal tegen de draairichting in van de andere Saturnusmanen en ze hebben bijna twee jaar nodig voor een omloop. Waarschijnlijk werden ze door de gravitatie gevangen en komen van buiten Saturnus, ze bevinden zich dan ook ver van de planeet.

De Cassini-Huygens missie heeft zeven kleine maantjes ontdekt (Methone, Pallene, Polydeuces, Daphnis, Anthe, Aegaeon en S/2009 S1).

In oktober 2019 werd bekendgemaakt dat een team van het Carnegie Institution of Science onder leiding van Scott S. Sheppard nog eens 20 manen rond Saturnus heeft ontdekt, wederom met behulp van de Subaru-telescoop. Al deze manen hebben een doorsnede van omstreeks 5 kilometer. Van de nieuw ontdekte manen draaien er 17 tegen de draairichting van Saturnus in (retrograad) en draaien er 3 met Saturnus mee. Door deze ontdekking werd Saturnus tevens de planeet met de meeste (bekende) manen in het zonnestelsel.

De 82 manen van Saturnus (61 tot dusver benoemd in deze lijst)
Nr. Naam Diameter (km) Massa (kg) Straal gem.
omloop (km) 		Omlooptijd (dag) Ontdekker(s) Ontd. jaar Opmerkingen
18 XVIII Pan 20 4,9×1015 133.584 0,575.051 Mark Showalter 1990  
35 XXXV Daphnis 6 - 8 ~2×1014 136.505 0,595.37 Carolyn C. Porco et al. 2005  
15 XV Atlas 30 (40 * 20) ~2×1015 137.665 0,601.691 Rich Terrile 1980  
16 XVI Prometheus 91 (145 × 85 × 62) 2,7×1017 139.380 0,612.990 S.A. Collins 1980  
55 S/2004 S4* 3 - 5 ~3×1013 140.170 0,618.3 Carl Murray et al. 2004  
56 S/2004 S6* 6 - 8 ~2×1014 140.760 0,622.2 Carolyn C. Porco et al. 2004  
54 S/2004 S3* 3 - 5 ~3×1013 141.071 0,624.230 Carl Murray et al. 2004  
17 XVII Pandora 84 (114 × 84 × 62) 2×1017 141.710 0,628.500 Collins 1980  
10 X Janus 178 (196 × 192 × 150) 1,90×1018 151.450 0,694.595 Audouin Dollfus 1966 gedeelde baan met Epimetheus
11 XI Epimetheus 115 (144 × 108 × 98) 5,26×1017 151.450 0,694.595 Larson, Fountain & Walker 1980 gedeelde baan met Janus
01 I Mimas 392 3,79×1019 185.520 0,942.422 William Herschel 1789  
32 XXXII Methone 3 ~2×1013 194.251 1,009.714 Carolyn C. Porco et al. 2004  
33 XXXIII Pallene 4 ~3×1013 212.283 1,153.746 Carolyn C. Porco et al. 2004 (1981)  
02 II Enceladus 498 1,08×1020 238.020 1,370.218 William Herschel 1789  
03 III Tethys 1060 6,175×1020 294.660 1,887.803 Giovanni Cassini 1684  
13 XIII Telesto 29 (34 × 28 × 36) ~7×1015 294.660 1,887.803 Smith, Reitsema, Larson & Fountain 1980 trojaan van Tethys (L4)
14 XIV Calypso 26 (34 × 22 × 22) ~4×1015 294.660 1,887.803 Pascu, Seidelman, Baum & Currie 1980 trojaan van Tethys (L5)
04 IV Dione 1120 1,095×1021 377.400 2,736.916 Giovanni Cassini 1684  
12 XII Helene 33 (36 × 32 × 30) ~3×1016 377.400 2,736.916 P. Laques & J. Lecacheux 1980 trojaan van Dione (L4)
34 XXXIV Polydeuces 3,5 ~5×1013 377.400 2,736.916 Carolyn C. Porco et al. 2004 trojaan van Dione (L5)
05 V Rhea 1530 2,308×1021 527.040 4,517.503 Giovanni Cassini 1672  
06 VI Titan 5150 1,3452×1023 1.221.830 15,945.449 Christiaan Huygens 1655  
07 VII Hyperion 286 (410 × 260 × 220) 5,5×1018 1.464.100 21,276.635 Bond, Bond & Lassell 1848  
08 VIII Iapetus 1460 1,805×1021 3.561.300 79,330.98 Giovanni Cassini 1671  
24 XXIV Kiviuq 16 ~3×1015 11.110.000 449,22 B. Gladman 2000  
22 XXII Ijiraq 12 ~1015 11.125.000 451,47 J.J. Kavelaars & B. Gladman 2000  
09 IX Phoebe 220 8,29×1018 12.944.000 548,212 -548,212 William Henry Pickering 1898 retrograad
20 XX Paaliaq 22 ~8×1015 15.200.000 686,94 B. Gladman 2000  
27 XXVII Skathi 8 ~3×1014 15.539.000 728,18 -728,18 J.J. Kavelaars & B. Gladman 2000 retrograad
26 XXVI Albiorix 32 ~2×1016 16.182.000 783,45 M. Holman & T.B. Spahr 2000  
37 XXXVII Bebhionn 5-7 ~3×1014 16.898.400 820,13 Scott S. Sheppard et al. 2004  
28 XXVIII Erriapo 10 ~8×1014 17.342.000 871,16 J.J. Kavelaars & B. Gladman 2000  
29 XXIX Siarnaq 40 ~4×1016 17.531.000 895,55 B. Gladman & J.J. Kavelaars 2000  
21 XXI Tarvos 15 ~3×1015 17.982.000 926,11 J.J. Kavelaars & B. Gladman 2000  
59 S/2004 S13* 5-7 ~3×1014 18.056.300 905,848 -905,848 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
25 XXV Mundilfari 6 ~2×1014 18.418.000 951,56 -951,56 B. Gladman & J.J. Kavelaars 2000 retrograad
31 XXXI Narvi 7 ~3×1014 19.007.000 1003,93 -1003,93 Scott S. Sheppard & D.C. Jewitt 2003 retrograad
60 S/2004 S17* 3-5 ~1014 19.099.200 985,45 -985,45 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
38 XXXVIII Bergelmir 5-7 ~3×1014 19.372.200 1006,659 -1006,659 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
23 XXIII Suttungr 7 ~2×1014 19.459.000 1016,66 -1016,66 B. Gladman & J.J. Kavelaars 2000 retrograad
36 XXXVI Aegir 5-7 ~3×1014 19.618.400 1025,908 -1025,908 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
58 S/2004 S12* 4-6 ~1014 19.905.900 1048,541 -1048,541 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
30 XXX Thrymr 7 ~2×1014 19.941.000 1094,29 -1094,29 B. Gladman & J.J. Kavelaars 2000 retrograad
39 XXXIX Bestla 6-8 ~4×1014 19.958.700 1052,722 -1052,722 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
40 XL Farbauti 4-6 ~1014 20.290.800 1079,099 -1079,099 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
43 XLIII Hati 5-7 ~3×1014 20.303.300 1080,099 -1080,099 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
57 S/2004 S7* 5-7 ~3×1014 20.576.700 1101,989 -1101,989 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
41 XLI Fenrir 5-7 ~3×1014 22.610.700 1269,36 -1269,362 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
19 XIX Ymir 18 ~5×1015 23.041.000 1315,35 -1315,35 B. Gladman et al. 2000 retrograad
42 XLII Fornjot 5-7 ~3×1014 23.608.900 1354,342 -1354,342 Scott S. Sheppard et al. 2004 retrograad
44 XLIV Hyrrokkin ~8 ~3,5×1014 18.168.300 914,29 -914,29 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
45 XLV Kari ~7 ~2,3×1014 22.321.200 1245,06 -1245,06 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
46 XLVI Loge ~6 ~1,5×1014 22.984.322 1300,95 -1300,95 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
47 XLVII Skoll ~6 ~1,5×1014 17.473.800 862,37 -862,37 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
48 XLVIII Surtur 6   22.243.600 1238,575 -1238,575 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
49 XLIX Anthe 1,8 ~1,5×1012 197.700 1,05089 Carolyn C. Porco et al. 2007  
50 L Jarnsaxa ~6 ~1,5×1014 18.556.900 943,78 -943,78 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
51 LI Greip ~6 ~1,5×1014 18.065.700 906,56 -906,56 Scott S. Sheppard et al. 2006 retrograad
52 LII Tarqeq ~7 ~2,3×1014 17.910.600 894,86 Scott S. Sheppard et al. 2007  
53 LIII Aegaeon ~0,5 ~1×1011 167.500 0,80812 Carolyn C. Porco et al. 2008  
61 S/2009 S1* ~0,3 <1×1011 ~117.000 ~0,47 Carolyn C. Porco et al. 2009  

(*) Voorlopige namen in afwachting van de bevestiging van hun baan

Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ NASA: Saturn Moons
  2. ↑ Scott S. Sheppard: Moons. Gearchiveerd op 30 mei 2023.
  3. ↑ 'The beginnings, from Lipperhey to Huygens and Cassini' https://link.springer.com/article/10.1007/s10686-009-9160-y, augustus 2009. Gearchiveerd op 14 november 2022.
  4. ↑ NASA: Saturn Moons => Confirmed Moons
  5. ↑ Scott S. Sheppard: Saturn Moons. Gearchiveerd op 30 mei 2023.
  6. ↑ NASA: Saturn Moons => Provisional Moons
  7. ↑ The American Astronomical Society: The population of Propellers in Saturn's A ring 14 februari 2008
· · Sjabloon bewerken
Zon · alle objecten
Planeten:Mercurius · Venus · Aarde · Mars · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus
Dwergplaneten:Ceres · Orcus · Pluto · Haumea · Quaoar · Makemake · Gonggong · Eris · Sedna
Manen van:Aarde · Mars · Jupiter · Saturnus · Uranus · Neptunus · Pluto · Haumea · Makemake · Eris
Planetoïden:planetoïdengordel · planetoïdemanen · centaurs
Diversen:meteoroïden · TNO's (Kuipergordel · scattered-disk object) · kometen (Oortwolk) · interplanetaire materie
· · Sjabloon bewerken
Manen van Saturnus
Bevestigd met naam:Aegaeon · Aegir · Albiorix · Anthe · Atlas · Bebhionn · Bergelmir · Bestla · Calypso · Daphnis · Dione · Enceladus · Epimetheus · Erriapus · Farbauti · Fenrir · Fornjot · Greip · Hati · Helene · Hyperion · Hyrrokkin · Iapetus · Ijiraq · Janus · Jarnsaxa · Kari · Kiviuq · Loge · Methone · Mimas · Mundilfari · Narvi · Paaliaq · Pallene · Pan · Pandora · Phoebe · Polydeuces · Prometheus · Rhea · Siarnaq · Skathi · Skoll · Surtur · Suttungr · Tarqeq · Tarvos · Telesto · Tethys · Thrymr · Titan · Ymir
Bevestigd met tijdelijke naam:S/2004 S7 · S/2004 S12 · S/2004 S13 · S/2004 S17 · S/2006 S1 · S/2006 S3 · S/2007 S2 · S/2007 S3 · S/2009 S1
Onbevestigd met tijdelijke naam:S/2004 S3 · S/2004 S4 · S/2004 S6
Hypothetische:Chiron en Themis
Verwant onderwerp:maan · Saturnus · Maan van Aarde · Manen van Mars · Manen van Jupiter · Manen van Saturnus · Manen van Uranus · Manen van Neptunus · Zonnestelsel
Mediabestanden
Zie de categorie Moons of Saturn van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.