Śmierć jak kromka chleba

Śmierć jak kromka chleba

Gatunek	dramat historyczny
Data premiery	7 maja 1994
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	116 min
Reżyseria	Kazimierz Kutz
Scenariusz	Kazimierz Kutz
Główne role	Janusz Gajos Jerzy Trela Jerzy Radziwiłowicz Mariusz Benoit
Muzyka	Wojciech Kilar
Zdjęcia	Wiesław Zdort
Scenografia	Bolesław Kamykowski
Kostiumy	Renata Kochańska
Montaż	Zygmunt Duś
Produkcja	Społeczny Komitet Realizacji Filmu Fabularnego o Tragedii w Kopalni „Wujek”, Studio Filmowe Tor, Telewizja Polska
Cytaty w Wikicytatach

Śmierć jak kromka chleba – polski film fabularny (dramat historyczny^[1]) z 1994 roku w reżyserii Kazimierza Kutza.

Film upamiętnia pacyfikację kopalni Wujek po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku.

Opis fabuły

Katowice, noc z 12 na 13 grudnia 1981 roku. Jednostki wojskowe zajmują strategiczne punkty miasta. Grupa zomowców, rozbijając związkową ochronę, wyciąga z mieszkania przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w kopalni Wujek Jana Ludwiczaka. Wiadomość szybko dotarła do kopalni. Górnicy początkowo zaskoczeni, wkrótce reagują spontanicznym protestem. Tej samej nocy trzej górnicy (m.in. Janusz Gajos, Jerzy Trela) przychodzą do proboszcza (Jerzy Radziwiłowicz), aby odprawił mszę na terenie kopalni. Następnego dnia, 13 grudnia, proboszcz szykuje się na mszę do kopalni, w tym samym czasie słucha komunikatu o wprowadzeniu stanu wojennego.

14 grudnia w zakładzie wybucha strajk. Pojawiają się kolejne postulaty: odwołać stan wojenny, uwolnić wszystkich internowanych, przestrzegać porozumień jastrzębskich. Żaden z nich nie zostaje spełniony. 15 grudnia do górników dociera wiadomość o strzałach w kopalni Manifest Lipcowy (dziś Zofiówka) w Jastrzębiu-Zdroju. Sprowadzony późnym wieczorem do kopalni ks. proboszcz odmawia z górnikami cząstkę różańca. Nie odprawia mszy, bo atmosfera jest już napięta. Modlitwę przerywa alarm, który okazuje się fałszywy. 16 grudnia na teren kopalni wjeżdża wojsko polskie i ZOMO. Rozpoczyna się walka. Wojsko i milicja sięga po broń. Ginie 9 górników^[1].

W wydarzeniach autentycznych zginęli górnicy Józef Czekalski, Józef Krzysztof Giza, Joachim Józef Gnida, Ryszard Józef Gzik, Bogusław Kopczak, Andrzej Pełka, Jan Stawisiński, Zbigniew Wilk, Zenon Zając.

Obsada

• Kazimierz Borowiec – Jan Ludwiczak, przewodniczący Komisji Zakładowej „Solidarności”
• Elżbieta Karkoszka – żona Ludwiczaka
• Janusz Gajos – Miodek, przewodniczący samorządu pracowniczego
• Jerzy Trela – górnik Skarga
• Wiesław Wójcik – górnik
• Jerzy Radziwiłowicz – ks. Henryk Bolczyk, proboszcz
• Mariusz Benoit – górnik Krasucki
• Roman Gancarczyk – górnik Jurek Putek, członek Komisji Rewizyjnej „Solidarności”
• Jan Peszek – pułkownik WP, przedstawiciel WRON
• Przemysław Branny – górnik Tadeusz
• Ryszard Jasiński – górnik Gładysz
• Szymon Kuśmider – górnik Grzegorz Handy
• Teresa Budzisz-Krzyżanowska – lekarka
• Anna Dymna – żona górnika Józefa
• Małgorzata Hajewska – Ania, pielęgniarka w przychodni zakładowej
• Zdzisław Sośnierz – schwytany ZOMO-wiec
• Adam Baumann – górnik
• Czesław Stopka

Produkcja i odbiór

Reżyser filmu, Kazimierz Kutz, miał intencję upamiętnienia bardzo ryzykownego w stanie wojennym buntu śląskich górników przeciwko opresyjnym rządom Wojciecha Jaruzelskiego u schyłku istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Jak sam mówił: „Górnicy zdobyli się na coś, na co nikt się wtedy nie zdobył. Tamta śmierć była ofiarą, darem, kamieniem węgielnym nowego ustroju”^[2]. Intencją Kutza była również wierna rekonstrukcja zdarzeń, a jako kanwa literacka posłużyły mu fragmenty wówczas niedokończonej książki Jana Dziadula Rozstrzelana kopalnia^[3].

Projekt Śmierci jak kromki chleba od początku natrafiał na trudności. Reżyserowi wsparcia materialnego odmówił producent Lew Rywin, tłumacząc to brakiem scen erotycznych w scenariuszu. Udziału w rekonstrukcji filmowej odmówiło wojsko, na dofinansowanie filmu nie zgodziła się również Fundacja Kultury. Nakręcenie filmu stało się możliwe głównie za sprawą Społecznego Komitetu Realizacji Filmu Fabularnego o Tragedii w Kopalni Wujek; ostatecznie dołożyły się również Telewizja Polska oraz Ministerstwo Kultury i Sztuki^[4].

W styczniu 1993 roku na plan zdjęciowy specjalnie wynajętym autobusem do Katowic przyjechali aktorzy krakowscy, a inscenizacja walki między górnikami śląskimi a oddziałami ZOMO przypominała „pole bitwy”; statyści odgrywający górników niezwykle wczuli się w rolę, z narastającą nienawiścią nacierając na aktorów imitujących zomowców^[5]. 5 lutego 1993 roku podczas kręcenia zdjęć śmierć poniósł dwunastoletni Grześ Nowak, ostrzelany przypadkiem strumieniem wody z armatki^[6].

Film miał premierę w maju 1993 roku; sprawa Nowaka zbulwersowała część opinii publicznej na tyle, że niektórzy dziennikarze (np. Janusz Nowak z „Gazety Wyborczej”) zadeklarowali bojkot filmu^[7]; z kolei znaczna część widzów nie była zainteresowana filmem rozliczeniowym i wolała oglądać komercyjne kino Władysława Pasikowskiego^[8]. Prezydent Lech Wałęsa po uroczystej premierze w kinie „Kosmos” w Katowicach wyszedł bez słowa, nie pożegnawszy się nawet z Kutzem^[8].

Przypisy

Bibliografia

• AleksandraA. Klich AleksandraA., Cały ten Kutz, Wydawnictwo "Znak", 2009, ISBN 83-240-5827-3  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Śmierć jak kromka chleba w bazie Filmweb
• Śmierć jak kromka chleba w bazie filmpolski.pl