Karol Szajnocha

Ten artykuł od 2012-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Karol Szajnocha

Karol Szajnocha
Data i miejsce urodzenia	20 listopada 1818 Komarno
Data i miejsce śmierci	10 stycznia 1868 Lwów
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Ważne dzieła
Jadwiga i Jagiełło
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Karol Szajnocha (ur. 20 listopada 1818 w Komarnie, zm. 10 stycznia 1868 we Lwowie) – polski pisarz, historyk i działacz niepodległościowy.

Życiorys

Jego ojcem był zniemczony Czech - Wacław Scheinoha-Vtelenský, a matką - Maria z Łozińskich (jego kuzynami byli pisarze Walery i Władysław Łozińscy). Ojciec Szajnochy, z wykształcenia lekarz, przestał wykonywać zawód medyczny i osiadł w Galicji jako tzw. mandatariusz. Nie wysługiwał się władzom austriackim, zżył się ze społeczeństwem polskim, nauczył się mówić po polsku, ożenił z Polką i spolszczył tak dalece, że dzieci wychował na Polaków. Polakiem czuł się od lat najmłodszych Karol, który początki nauki pobierał w domu, a następnie uczęszczał do szkół średnich w Samborze i we Lwowie. W szkole średniej starał się zatrzeć ślady swego niepolskiego pochodzenia, zmieniając stopniowo pisownię nazwiska (Scheynoha de Wtellensky, później Szejnoha de Wtellensky, wreszcie Szajnocha)^[1].

W 1834, w gronie kolegów szkolnych założył konspiracyjne „Towarzystwo Starożytności” mające na celu gromadzenie i referowanie wiadomości o istniejących w kraju zabytkach przeszłości. członkami jego byli nie tylko uczniowie Polacy, ale również, i to w większości, Niemcy i Rusini. Sprawa się wydała, przeprowadzono śledztwo, w którym Szajnocha całą odpowiedzialność wziął na siebie. Kara nie była zbyt dotkliwa, jednak miała brzemienne skutki w przyszłości^[2].

W 1835 zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego, ale po kilku miesiącach, 21 stycznia 1836 został aresztowany i odstawiony do więzienia śledczego. Oskarżony był o pisanie kartek i wierszy o antyrządowej treści. Kartki te znaleziono na uniwersytecie i w kościele bernardyńskim w ławkach, które podczas mszy szkolnej zajmowali uczniowie najwyższej klasy gimnazjalnej. Szajnocha i tym razem przyznał się do winy^[1].

Został aresztowany i osadzony w zwyczajnym więzieniu, a po kilku tygodniach przeniesiony do więzienia specjalnego. Tam trzymano go w kajdanach założonych na nogi i ręce, w zupełnej ciemności i bez dostępu do książek. Stęchłe powietrze, ustawiczna wilgoć i mrok oddziaływały szkodliwie na młody organizm. Dla zapełnienia bezczynności, gdy było coś w celi widać, wyrabiał igły z kości i drutu siatkowego, wydobywał nitki z prześcieradła lub szpilką pisał na ścianie utwory poetyckie, co osłabiło mu już na stałe wzrok. W ciężkim więzieniu Szajnocha przebywał do połowy 1837^[3][1].

Jako politycznemu skazańcowi nie pozwolono mu kontynuować przerwanych studiów na uniwersytecie^[4]. Wiedzę historyczną zdobywał więc jako samouk. Zarabiał na życie jako nauczyciel w prywatnych domach, był korektorem w redakcjach czasopism lwowskich: „Dziennik Mód”, „Lwowianin”, „Rozmaitości” (dodatku kulturalno-literackim do dziennika „Gazeta Lwowska”) i pomagał owdowiałej matce w prowadzeniu dzierżawy w Żydaczowie^[5].

W 1838 znowu włączył się do działalności spiskowej, stając się członkiem nowej organizacji konspiracyjnej, Młodej Sarmacji, ugrupowania przeciwstawiającego się idei zbrojnego powstania^[5].

Od 1839 drukował swoje utwory literackie. W 1847, gdy zaczęły się poważne niedomagania jego wzroku, opublikował w „Bibliotece Zakładu Ossolińskich” pierwszą pracę naukową Pogląd na ogół dziejów polskich. Mimo ostrzeżeń lekarzy i osłabienia wzroku pracował dalej. Bez względu na porę roku wstawał o trzeciej nad ranem, a bywał zajęty do późnej nocy. Pisał wiersze, powieści i utwory dramatyczne, przekładał też serbskie pieśni.

Od 1 lutego 1853 był zastępcą kustosza w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich, a od 1856 jednym z redaktorów „Rozmaitości” i autorem piszącym prace historyczne. Był też inicjatorem i wydawcą pierwszych tomów pomnikowego dzieła Monumenta Poloniae Historica (1864–1876) i redaktorem „Biblioteki Ossolińskich”.

W 1855 ożenił się z Joanną Bilińską. W 1860, w czterdziestym drugim roku życia, stracił wzrok. Mimo tego kalectwa i innych nękających go chorób Szajnocha w miarę możliwości pracował bez przerwy. Słuchał lektora i dyktował, ale również pisał samodzielnie, posługując się opracowanym przez siebie prostym przyrządem. W ostatnich latach życia nie mógł już pisać, gdyż reumatyzm obezwładnił mu najpierw nogi, a następnie ruchy ramion, tak iż z trudem mógł kreślić ołówkiem na papierze tylko nieczytelne znaki. Zmarł 10 stycznia 1868; został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim^[6].

Największe jego dzieło to Jadwiga i Jagiełło, którego pierwsze, trzytomowe wydanie ukazało się we Lwowie w latach 1855-1856, a drugie, czterotomowe ze Wstępem – które autor uznał za jedyne poprawne – w 1861. Wrażenie, jakie to dzieło wywarło, i jego poczytność były niezwykłe. Czytali je z zainteresowaniem, a niekiedy wprost z zachwytem zarówno ludzie uczeni, jak i najszersze koła mniej wyrobionych odbiorców. Popularność Szajnochy na niwie historii przypominała popularność Henryka Sienkiewicza na niwie literackiej.

Z napisanych przez niego dzieł historycznych poświęconych m.in. Bolesławowi Chrobremu, Władysławowi Łokietkowi, Kazimierzowi Wielkiemu, królowej Jadwidze, Władysławowi Jagielle, Jerzemu Sebastianowi Lubomirskiemu itd. korzystał m.in. Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię.

W 1858, odświeżając dawną teorię hr. Tadeusza Czackiego o normańskich korzeniach Polski, opublikował dzieło Lechicki początek Polski. Szajnocha uważał, że pierwsze państwo polskie, zostało zorganizowane – zgodnie z tzw. teorią najazdu – przez skandynawskie plemię Lechitów, protoplastów późniejszej szlachty polskiej^[7].

W ciągu wielu lat wychodziły drukiem drobne prace Szajnochy w „Dzienniku Literackim”, w „Rozmaitościach”, dodatku tygodniowym do „Gazety Lwowskiej”, w „Dzienniku Mód”, w „Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, w „Tygodniku Lwowskim”. Te z nich, które nie należały do literatury pięknej czy publicystyki, ale mogły być zakwalifikowane jako historyczne, wydawane były tomami jako Szkice Historyczne (ich wydawcą był Karol Wild).

Syn Karola, Władysław Szajnocha (1857-1928) był znanym geologiem, twórcą monumentalnego „Atlasu geologicznego Galicji”, w latach 1911-1912 i 1916-1917 rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego a w 1920 jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Geologicznego i jego pierwszym przewodniczącym.

W okresie II Rzeczypospolitej Rada Miasta Lwowa przyznawała Nagrodę Naukową Miasta Lwowa im. Karola Szajnochy^[8].

Zobacz w Wikiźródłach tekst Zwycięstwo r. 1675 pode Lwowem

Przypisy

Linki zewnętrzne

Dzieła

• Dzieła K. Szajnochy w Archive.org
• Dzieła K. Szajnochy w Google Books
• Dzieła K. Szajnochy w Federacji Bibliotek Cyfrowych
• Publikacje Karola Szajnochy w bibliotece Polona

• Jadwiga i Jagiełło, 1374–1413, t. 1 t. 2 t. 3 t. 4 (1861)
• Dwa lata dziejów naszych, 1646-1648: opowiadanie i źródła t. 1, t. 2

Opracowania przedmiotowe

• Piotr Czartoryski-Sziler – Karol Szajnocha – wielki polski dziejopis
• Stefan Kuczyński – „Jadwiga i Jagiełło” Karola Szajnochy na tle jego życia i twórczości naukowej