Manuel Godoy jako książę Pokoju

Manuel Godoy jako książę Pokoju

Autor	Francisco Goya
Rodzaj	portret
Data powstania	1801 w sztukach plastycznych
Medium	olej na płótnie
Wymiary	180 × 267 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Madryt
Lokalizacja	Królewska Akademia Sztuk Pięknych św. Ferdynanda
Multimedia w Wikimedia Commons

Manuel Godoy jako książę Pokoju^[1] lub Manuel Godoy jako dowódca w wojnie przeciw Portugalii^[2] (hiszp. Manuel Godoy, Prícipe de la Paz) – obraz olejny hiszpańskiego malarza Francisca Goi. Portret przedstawiający hiszpańskiego polityka Manuela Godoya należy do zbiorów Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych św. Ferdynanda w Madrycie^[3].

Okoliczności powstania

Manuel Godoy (1767–1851) jako młody oficer gwardii królewskiej zaprzyjaźnił się z książętami Asturii – przyszłym królem Karolem IV i jego żoną Marią Ludwiką. Został faworytem królowej i ciesząc się również zaufaniem króla szybko awansował od prowincjonalnego szlachcica z Estremadury do pierwszego sekretarza stanu, sprawującego faktyczną władzę w kraju. Stał się jednym z najbardziej wpływowych ludzi swoich czasów, jednak znienawidzonym przez następcę tronu, przyszłego Ferdynanda VII, a z czasem także społeczeństwo^[4]. Zgromadził liczne tytuły i honory: został księciem Alcudii i księciem Sueki, grandem Hiszpanii, komandorem zakonu Santiago, a po podpisaniu traktatu w Bazylei otrzymał tytuł „księcia Pokoju”^[5]. Ożenił się z Marią Teresą Burbon, kuzynką Karola IV, chociaż nie ukrywał wieloletniego związku z kochanką Pepitą Tudó, którą poślubił po śmierci pierwszej żony w 1828 roku^[6]. Godoy został usunięty z urzędu w 1808 roku i od tego czasu żył na wygnaniu, aż do śmierci w 1851 roku^[7].

Manuel Godoy kolekcjonował dzieła sztuki, posiadał m.in. Wenus z lustrem Velázqueza. Cenił Goyę jako artystę, zamówił u niego alegoryczne tonda, portret swojej żony, hrabiny Chinchón i najprawdopodobniej portrety Maja naga i Maja ubrana. Goya pracował także nad portretem konnym Godoya, którego nie skończył, a postać przemalował później na Portret księcia Wellingtona na koniu^[5]. Portret Godoya jako dowódcy został zamówiony dla upamiętnienia tzw. wojny pomarańczy^[8], epizodu wojskowego, który miał miejsce między majem a lipcem 1801 roku na granicy hiszpańsko-portugalskiej. Konflikt zawdzięcza swoją nazwę bukietowi z gałęzi pomarańczy, który Godoy wysłał królowej Marii Ludwice, kiedy zajął miasto Olivenza. Obraz powstał między sierpniem a wrześniem 1801 roku^[6]. Nie wiadomo, czy zamówił go sam Godoy, czy też obraz powstał z inicjatywy pary królewskiej^[9].

Opis obrazu

Manuel Godoy został przedstawiony na polu pobitewnym, rozpostarty na przypominającej fotel skale w swobodny, wręcz arogancki sposób^[9]. Ma na sobie galowy mundur kapitana generała: czarną kurtkę ze szkarłatnymi wyłogami i złotymi haftami, białą koszulę, czerwoną szarfę w pasie, żółte spodnie, a na ziemi leży trójgraniasty kapelusz^[10]. 4 października 1801 roku Karol IV utworzył dla niego najwyższy wojskowy stopień generalissimusa, od tamtej pory zamiast czerwonej szarfy w pasie nosił niebieską, co jest widoczne na późniejszych portretach^[5]. Na mundurze widoczne są odznaczenia: krzyż zakonu Santiago, portugalski Order Chrystusa i błękitna wstęga Orderu Karola III^[5]. Między skrzyżowanymi nogami trzyma laskę dowódcy, a w prawej ręce dokument – być może notę o kapitulacji lub list od króla. O skałę oparta jest zdobiona szabla oprawiona diamentami – prezent od króla Karola IV^[11]. Wzrok generała zwrócony jest ku opartym o inną skałę sztandarom zdobytym na wrogu. Na jednym z nich widać herb portugalskiej dynastii Avis, który pozwala zidentyfikować scenę jako epizod z „wojny pomarańczy”^[9]. Karol IV podarował dwa z jedenastu zdobytych w tej kampanii sztandarów Godoyowi, a jego list z gratulacjami opublikowano w Gaceta de Madrid^[3]. Za dowódcą widać adiutanta oraz szereg huzarów i oficerów kawalerii wraz z ich wierzchowcami, a także konia samego generała, gotowego do jazdy^[12]. Tło stanowi krajobraz z pochmurnym, burzowym niebem^[6].

Historyk Jesús María Alía Plana przeanalizował umundurowanie żołnierzy z obrazu i zidentyfikował grupę w centrum jako szwadron huzarów utworzony przez Godoya po wypowiedzeniu wojny Portugalii. Huzarzy należeli do osobistej eskorty Godoya i nosili niebieski dolman z czerwonymi mankietami, żółtą kurtkę ze złotymi guzikami i węzłami austriackimi, a na głowie colback ozdobiony czerwonymi piórami. Obowiązkowo nosili też wąsy. Goya umieścił eskortę generała na obrazie, aby podkreślić rangę portretowanego^[9]. Za generałem widać oficera, którego tożsamość nie jest pewna. Proponowano różnych wojskowych z otoczenia Godoya, takich jak: hrabia de Merle^[13], hrabia de Teba, hrabia de Zepa, generał Tomás de Morla^[11] lub wojskowy z rodziny Peralta^[5]. Oficer nie należy do szwadronu huzarów, ponieważ ma inny mundur i nie nosi wąsów. Na potrzeby kampanii Godoy utworzył także sztab generalny, którego umundurowanie jest zgodne ze strojem nieznanego mężczyzny i stopniem drugiego adiutanta. Jesús María Alía Plana odrzuca wszystkie wcześniejsze propozycje i identyfikuje postać jako kapitana artylerii i drugiego adiutanta generała Joaquína Navarrę Sangrána. Był on odpowiedzialny za kapitulację obleganego miasta Campo Maior. Istnieje portret Navarry Sangrána z 1823 roku pędzla Vicentego Lópeza, który również świadczy na korzyść tej identyfikacji^[9]. Postać adiutanta jest zredukowana, nieproporcjonalnie mniejsza od dowódcy^[11].

Goya nie stosuje typowego przedstawienia zwycięskiego dowódcy na koniu z polem bitwy w tle. Nie inspiruje się neoklasycznymi portretami Godoya pędzla José Aparicia czy Antonia Carnicero. Nie nawiązuje też do angielskiego modelu bohatera wojennego stojącego w dumnej pozie na tle obłoków dymu z pola walki. Tworzy własną scenografię, która łączy elementy symboliczne i historyczne. Ukazuje potęgę polityczną i wojskową Godoya w okresie tryumfu – książę znajduje się u szczytu władzy i ma jej świadomość^[9], wypoczywa i rozkoszuje się zwycięstwem^[2]. Według José Camóna Aznara Godoy wprawdzie wydaje się ogromny, ale jego wizerunkowi daleko do gloryfikacji: ma pełną, bladoróżową twarz o gładkiej skórze niemal bez zarostu, grube palce i zmęczone ciało w pozie bliższej mieszczaninowi, niż zwycięskiemu wodzowi^[11]. Olbrzymia postać Godoya nadaje mu nieco teatralny charakter, dodatkowo podkreślany przez użycie światła^[14]. Nigel Glendinning uważa za ironiczne zestawienie twarzy Godoya i jego adiutanta z zadem i głową konia, oraz analogię między końskimi pośladkami a tęgimi udami generała^[12].

Istnieje szkic przygotowawczy do tego obrazu w formie popiersia. Jest uważany za oryginał przez José Gudiola, a w katalogu Gassier-Wilson figuruje jako kopia. Należy do kolekcji prywatnej McCormick w Chicago^[15].

Technika

Płótno ma niestandardowe wymiary: 180 × 267 cm; prawdopodobnie ten kształt odpowiadał przewidzianemu miejscu ekspozycji np. nad drzwiami lub kominkiem. Kompozycja opiera się na dwóch ukośnych liniach, jedna biegnie wzdłuż portugalskiego sztandaru, a drugą tworzy postać samego Godoya. Światło padające bezpośrednio na generała pochodzi z ustawionej na ziemi latarni, która znajduje się poza kadrem. Kontrastuje z ciemnym, burzowym niebem i słabym światłem zmierzchu lub świtu. Malarz uzyskuje w ten sposób dramatyczną atmosferę i skupia uwagę na jaskrawych kolorach sylwetki generała. Goya zastosował podobny kontrast świetlny na Portrecie generała Urrutii^[9]. Styl Goi jest swobodny, zwraca uwagę na szczegóły i właściwości tkanin, ale daleko mu do drobiazgowego stylu préciosité współczesnych mu malarzy, m.in. Vicentego Lópeza^[16].

Proweniencja

Obraz należał do prywatnej kolekcji sztuki Manuela Godoya, która została skonfiskowana po jego upadku w 1808 roku. Według rozkazu króla obrazy z kolekcji Godoya znajdujące się w jego Pałacu Buenavista zostały przekazane Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych św. Ferdynanda w 1816 roku^[6].

Przypisy