Marianne Grunberg-Manago
Data i miejsce urodzenia | 6 stycznia 1921 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 3 stycznia 2013 |
Zawód, zajęcie | biochemiczka, biolog molekularny |
Narodowość | francuska |
Tytuł naukowy | PhD (1947) |
Alma Mater | University of Paris |
Uczelnia | Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign, |
Pracodawca | Institut de Biologie Physico-Chimique (IBPC) w Paryżu |
Odznaczenia | |
Marianne Grunberg-Manago (ur. 6 stycznia 1921 w Piotrogrodzie w ZSRR, zm. 3 stycznia 2013 w Paryżu) – francuska biochemiczka, należąca do grupy pionierów badań kodu genetycznego; odkryła fosforylazę polinukleotydową (PNPazę), współpracowała z Severem Ochoa – późniejszym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (1959) „za odkrycie mechanizmów biologicznej syntezy RNA i DNA”, jako pierwsza kobieta zajmowała stanowiska prezesa Międzynarodowej Unii Biochemii i prezesa Francuskiej Akademii Nauk.
Życiorys
Urodziła się w Petersburgu, w czasie, gdy kończyła się wojna domowa w Rosji, w rodzinie artystycznej[1][2] (jej matka ukończyła studia architektoniczne, co było wówczas ewenementem). Wkrótce rodzice emigrowali z córką do Francji (miała wówczas 9 miesięcy). Żyli w Paryżu w ubóstwie, jako paryska bohema[2].
Szkołę średnią ukończyła w Nicei, korzystając z książek pożyczanych od nauczycieli, gdyż rodziców nie było stać na taki wydatek. Wahała się z wyborem kierunku studiów – myślała o dziennikarstwie, archeologii, krytyce sztuki[2]. Na Uniwersytecie Paryskim studiowała równolegle literaturę porównawczą i biologię[1], zapisała się też na architekturę, jednak wybuch wojny uniemożliwił kontynuację studiów[2]. Zastępczo uczyła się matematyki i nauk przyrodniczych w Nîmes. Później zainteresowała się biologią morską i zatrudniła się w Station biologique de Roscoff(inne języki), gdzie w 1947 r. uzyskała stopień doktora[2].
Po doktoracie rozpoczęła pracę naukową w paryskim Institut de Biologie Physico-Chimique (IBPC). W roku 1953 wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Pracowała początkowo w University of Illinois at Urbana, a następnie w New York University[1][3], gdzie w 1953 lub 1954 r. została przyjęta do laboratorium kierowanego przez Severa Ochoa (późniejszego laureata Nagrody Nobla)[1][2]. W 1955 r. Grunberg-Manago i Ochoa opublikowali w Journal of the American Chemical Society pracę[4], w której poinformowali o odkryciu fosforylazy polinukleotydowej (PNPazy). Jest to enzym z grupy polimeraz RNA, który katalizuje reakcję syntezy RNA oraz reakcję odwrotną[5]. PNPaza została wkrótce potem wykorzystana w badaniach, które doprowadziły do rozszyfrowania kodu genetycznego[1] (w 1961 r. Marshall Nirenberg i Johannes Matthaei za pomocą PNPazy otrzymali in vitro RNA o sekwencji poliU, który okazał się być matrycą do syntezy polifenyloalaniny[1]; w ten sposób po raz pierwszy ustalono, jaka sekwencja nukleotydów odpowiada jakiemu aminokwasowi[6]).
W roku 1956 Marianne Grunberg-Manago powróciła do IBPC w Paryżu[1][2]. Otrzymała stanowisko kierownika Servicio de Bioquímica[2], w którym kontynuowała badania PNPazy, polinukleotydów i kodu genetycznego[1], a także mechanizmów biosyntez enzymatycznych[2].
Zmarła 3 stycznia 2013 po długotrwałej chorobie (ciężki udar mózgu 18 marca 2000)[3].
Publikacje (wybór)
Marianne Grunberg-Manago jest autorką lub współautorką ponad 300 publikacji naukowych[1]. Wybrane artykuły dotyczące PNPazy:
- 1955 – MarianneM. Grunberg-Manago MarianneM., SeveroS. Ochoa SeveroS., Enzymatic synthesis and breakdown of polynucleotides; polynucleotide phosphorylase, „Journal of the American Chemical Society”, 77 (11), 1955, s. 3165–3166, DOI: 10.1021/ja01616a093 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- 1955 – M.M. Grunberg-Manago M.M., P.J.P.J. Oritz P.J.P.J., S.S. Ochoa S.S., Enzymatic synthesis of nucleic acidlike polynucleotides, „Science”, 122 (3176), 1955, s. 907–910, DOI: 10.1126/science.122.3176.907, PMID: 13274047 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- 1956 – M.M. Grunberg-Manago M.M., P.J.P.J. Ortiz P.J.P.J., S.S. Ochoa S.S., Enzymic synthesis of polynucleotides. I. Polynucleotide phosphorylase of azotobacter vinelandii, „Biochimica et Biophysica Acta”, 20 (1), 1956, s. 269–285, DOI: 10.1016/0006-3002(56)90286-4, PMID: 13315374 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- 1989 – M.M. Grunberg-Manago M.M., Recollections on studies of polynucleotide phosphorylase: a commentary on 'Enzymic Synthesis of Polynucleotides. I. Polynucleotide Phosphorylase of Azobacter vinelandii', „Biochimica et Biophysica Acta”, 1000, 1989, s. 59–64, DOI: 10.1016/s0006-3002(89)80008-3, PMID: 2673408 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- M.M. Grunberg-Manago M.M., Pleasure from PNPase, „Current Contents” (15), 1990, s. 20–21 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
Odznaczenia i wyróżnienia
Została uhonorowana tytułem Wielkiego Oficera Legii Honorowej. Była pierwszą kobietą-profesorem na Harvardzie i pierwszą kobietą na stanowisku prezesa Międzynarodowej Unii Biochemii (1985–1988) oraz na stanowisku prezydenta French Academy of Sciences (1995–1996)[2][3]. Była członkiem National Academy of Sciences i wielu innych towarzystw naukowych. W 1997 r. została członkiem zagranicznym PAN[7].
W roku 1966 otrzymała Grand Prix Charles-Leopold Mayer, a w roku 1996 – Diplôme d’Honneur FEBS (Federation of European Biochemical Societies)[2][3]. W 1993 odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[8].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i MathiasM. Springer MathiasM., Richard H.R.H. Buckingham Richard H.R.H., SylvainS. Blanquet SylvainS., In Memoriam. Marianne Grunberg-Manago 1921–2013, „FEBS Community News”, FEBS, styczeń 2013 [dostęp 2022-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-13] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k AgustínA. Vioque AgustínA., Marianne Grunberg-Manago (1921 - 2013) [online], Sociedad Española de Bioquímica y Biología Molecular, marzec 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (hiszp.).
- ↑ a b c d Grunberg-Manago Marianne [online], Academy of Europe [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- ↑ MarianneM. Grunberg-Manago MarianneM., SeveroS. Ochoa SeveroS., Enzymatic synthesis and breakdown of polynucleotides; polynucleotide phosphorylase, „Journal of the American Chemical Society”, 77 (11), 1955, s. 3165–3166, DOI: 10.1021/ja01616a093 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- ↑ Todd A.T.A. Cameron Todd A.T.A., Lisa M.L.M. Matz Lisa M.L.M., Nicholas R. DeN.R.D. Lay Nicholas R. DeN.R.D., Polynucleotide phosphorylase: Not merely an RNase but a pivotal post-transcriptional regulator, „PLOS Genetics”, 14 (10), 2018, e1007654, DOI: 10.1371/journal.pgen.1007654, PMID: 30307990, PMCID: PMC6181284 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- ↑ Marshall W.M.W. Nirenberg Marshall W.M.W., Nobel Lecture, NobelPrize.org, 12 grudnia 1968 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- ↑ Grunberg-Manago, Marianne, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2022-07-21] .
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 września 1993 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1993 r. nr 56, poz. 514).
Linki zewnętrzne
- Prof. Marianne Grunberg-Manago, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2020-02-24] .
- Universalis: marianne-grunberg-manago
- БРЭ: 5226995
- PAN: GRUNBERG-MANAGO, Marianne
- identyfikator osoby w bazie „Ludzie nauki” (starej): 76535