Pantikapajon

Pantikapajon
Παντικάπαιον
Fragment pozostałości prytanejonu
Państwo	Rosja / Ukraina
Republika	Republika Krymu / Autonomiczna Republika Krymu
Data założenia	VI wiek p.n.e.
Data zniszczenia	370
Obecnie	Kercz
Położenie na mapie Krymu
45°21′03,0″N 36°28′07,0″E/45,350833 36,468611

Pantikapajon (stgr. Παντικάπαιον) – starożytne miasto na Krymie na Półwyspie Kerczeńskim nad Bosforem Kimmeryjskim (obecną Cieśniną Kerczeńską), kolonia grecka, a następnie stolica Królestwa Bosporańskiego; obecny Kercz.

Historia

Miasto zostało założone w pierwszej połowie VI wieku p.n.e. przez kolonistów z Miletu w dolinie ograniczonej od północy rzeką Pantikałą, a od południa górą określaną teraz jako Góra Mitrydatesa, na ziemi uzyskanej nadaniem od scytyjskiego króla Agaeta. Kolonia szybko się bogaciła dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu nad cieśniną łączącą morza Azowskie i Czarne. Bogactwo czerpała z rybołówstwa i handlu pszenicą z Grecją. Około 530 p.n.e. miasto zaczęło emitować własną, a zarazem pierwszą na Krymie monetę – srebrny tetrobol. Największe znaczenie Pantikapajon zyskał po 480 p.n.e., gdy wraz z innymi polis greckimi z Krymu utworzył samodzielne państwo – Królestwo Bosporańskie, i stał się jego stolicą, skąd rządzili miejscowi królowie.

Okres od IV do II wieku p.n.e. był czasem wielkiego rozwoju i świetności miasta – powstało wtedy wiele budowli, rozwinęła się twórczość artystyczna, miasto powiększyło znacznie swoją powierzchnię i otoczone zostało murami obronnymi. Warsztaty rzemieślnicze Pantikapajonu pracowały wówczas zarówno dla potrzeb ludności greckiej, jak i dla ludów okolicznych, z którymi Grecy utrzymywali stosunki handlowe – Scytów, Sarmatów, Syndów czy Meotów. Szczególnie wysoki poziom osiągnęła sztuka jubilerska, malarstwo i snycerstwo, czego przejawem było wytwórstwo drewnianych sarkofagów. W I wieku p.n.e. Pantikapajon, podobnie jak całe królestwo, popadł w zależność od Rzymu. Mimo to, choć o zmniejszonym znaczeniu politycznym, miasto utrzymało swą pozycję gospodarczą i kulturalną. W latach pięćdziesiątych III wieku Pantikapajon stał się celem najazdu Gotów, którzy wykorzystali wtedy okoliczność wycofania z Krymu rzymskich garnizonów. Poświadczeniem napaści jest odkryta przez archeologów warstwa pogorzeliska w rzemieślniczej dzielnicy miasta. W 370 n.e. miasto zostało zniszczone przez Hunów, lecz przetrwało do V stulecia, a na początku VI wieku, za panowania Justyna I włączone zostało do Cesarstwa Bizantyjskiego.

Wykopaliska

Prace archeologiczne prowadzone w ruinach Pantikapajonu odsłoniły duże partie starożytnej zabudowy i murów obronnych, m.in. resztki świątyń i domów mieszkalnych z dekoracją malarską. Znaleziono też liczne wyroby ceramiczne, np. lampki i terakotowe figurki, a także marmurowe rzeźby, drewniane sarkofagi i monety.

Nekropolia

Za zachodnim murem miasta ciągnęła się nekropolia kurhanowa. Najstarsze zachowane kurhany pochodzące z połowy V wieku p.n.e. stanowią grobowce zamożnych, należących do warstwy uprzywilejowanej, greckich mieszkańców miasta i zawierają wyłącznie przedmioty pochodzenia greckiego.

Groby z III i IV wieku p.n.e. zawierają pochówki zarówno arystokracji greckiej, jak i miejscowej arystokracji plemiennej, z bogatym wyposażeniem świadczącym o ówczesnym rozkwicie miasta i bogactwie jego mieszkańców. Do najbardziej znanych grobowców z tego okresu należą kurhan Królewski i Kul-Oba.

Kurhany z II i I wieku p.n.e. charakteryzuje skromniejsze wyposażenie, a pochodzące z I-IV wieku n.e. świadczą swym wyposażeniem o postępującej sarmatyzacji państwa bosporańskiego.

Zobacz też

Wielka kolonizacja
kolonia (starożytna Grecja)
Wielka Grecja

Bibliografia

Encyklopedia sztuki starożytnej (praca zbiorowa). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe / Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 456-458, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)
Adam Dylewski: Krym. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2003, s. 175. ISBN 83-7304-155-9. OCLC 749169544.
Andrzej Kokowski: Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum. Warszawa: Wyd. Trio, 2007, s. 170. ISBN 978-83-7436-121-7. OCLC 177339460.
A.A. Woronow, M.B. Michajłowa: Bospor Kimmeryjski. Moskwa: Izd. "Isskustwo", 1983 (ros.)