Pięciornik gęsi
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | pięciornik / Argentina | ||
Gatunek | pięciornik gęsi | ||
Nazwa systematyczna | |||
Potentilla anserina L. Sp. pl. 1:495. 1753 | |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
![]() najmniejszej troski | |||
|
Pięciornik gęsi[4] (Potentilla anserina L. lub Argentina anserina (L.) Rydb.) – gatunek byliny kłączowej z rodziny różowatych (Rosaceae). Rośnie w większej części Europy, z wyjątkiem jej południowych części, również na większości obszarów Azji i Ameryki Północnej[5]. W Polsce gatunek pospolity na całym obszarze[6].
Inne nazwy zwyczajowe i ludowe: srebrnik[7], pięciornik pospolity, pięćperset gęsi, srebrnik pospolity, gęsie ziele, gęsia trawa, gęsiówka[8], drabinki, dziewicze ziele.
Morfologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/20170525Potentilla_anserina1.jpg/180px-20170525Potentilla_anserina1.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Potentilla_anserina_15-p.bot-poten.anse-04.jpg/180px-Potentilla_anserina_15-p.bot-poten.anse-04.jpg)
- Pokrój
- Kłącze krótkie, okryte resztkami przylistków, zakończone rozetką liści, korzenie wrzecionowato zgrubiałe, mięsiste.
- Łodyga
- Pełzająca lub podnosząca się o długości 15–50 cm.
- Liście
- Nieparzystopierzastodzielne, osiągają długość do 20 cm, złożone z 7–21 listków. Od spodu jedwabiście, srebrzysto owłosione. Listki podługowate, brzeg blaszek wyraźnie piłkowany.
- Kwiaty
- Pojedyncze, średnicy ok. 2 cm, długoszypułkowe, pięciopłatkowe: działki kielicha wcinane, płatki korony 2 razy dłuższe od działek. Barwa złocistożółta. Pod kielichem występuje jeszcze kieliszek złożony z 5 mniejszych listków. W środku kwiatu liczne słupki i pręciki na wypukłym dnie kwiatowym.
- Owoce
- Orzeszki zebrane w owoc zbiorowy.
Biologia
Z kątów różyczki liściowej wyrastają cienkie, długie rozłogi, ukorzeniające się w węzłach. Dzięki temu rozmnażaniu wegetatywnemu roślina szybko rozprzestrzenia się. Gatunek bardzo zmienny, szczególnie pod względem owłosienia. Roślina miododajna, owadopylna, zapylenie przeważnie krzyżowe, możliwe jest jednak również samozapylenie (gdy kwiaty zamykają się w czasie złej pogody). Kwitnie od maja do września.
Skład chemiczny: garbniki katechinowe (4–10%), flawonoidy (kwercetyna i jej glikozyd), kwasy organiczne, śluzy i żywice, duża zawartość witaminy C (do 95 mg/100 g)[8].
Ekologia
Rośnie w wilgotnych miejscach: na łąkach, pastwiskach, przydrożach, nad brzegami stawów i rowów, oraz na polach uprawnych jako chwast. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Agropyro-Rumicion crispi[9].
Zastosowanie
- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: ziele – Herba Anserinae (Herba Potentille anserine), korzeń
- Działanie: środek ściągający i przeciwzapalny, a także rozkurczający na mięśnie gładkie. Stosowany przy biegunkach, chorobach jelit i dróg żółciowych charakteryzujących się stanami kurczowymi, w początkowym stadium kamicy żółciowej, zaburzeniach menstruacji, nieżycie żołądka i jelit. Dzięki zawartości substancji gorzkich poprawia apetyt i ułatwia trawienie[10]. Rzadko stosowany oddzielnie, stanowi składnik mieszanek ziołowych[8].
- Zbiór i suszenie: ziele zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w temperaturze do 60 °C.
- Sztuka kulinarna: surowe liście dodaje się do zup, kasz, można przygotować jak szpinak. Kłącze jadalne na surowo lub gotowane (w smaku podobne do pasternaku)
- Kosmetyka: Dawniej we Francji stosowano wyciąg wodny z pięciornika (l'eau de beauté) do pielęgnacji cery.
- Garbarstwo: Roślina niegdyś używana w garbarstwie ze względu na dużą ilość garbników.
Zmienność
Występuje w kilku podgatunkach, w niektórych ujęciach podnoszonych do rodzaju odrębnych gatunków[5]:
- Potentilla anserina subsp. anserina (syn: Argentina anserina (L.) Rydb.)
- Potentilla anserina subsp. groenlandica (syn. Argentina egedii (Wormsk. ex Hornem.) Rydb., Potentilla egedii Wormsk. ex Hornem.)
- Potentilla anserina subsp. pacifica (syn. Potentilla pacifica Howell)
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
- ↑ Potentilla anserina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 139, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 429, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 42.
- ↑ a b c Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- SNL: gåsemure
- DSDE: gåsepotentil
- BioLib: 39828
- EoL: 301011
- EUNIS: 179712
- Flora of China: 200011027
- Flora of North America: 200011027
- FloraWeb: 4489
- GBIF: 5366829
- identyfikator iNaturalist: 62216
- IPNI: 727641-1
- ITIS: 24687
- NCBI: 57926
- Plant Finder: 286390
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): rjp-724
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:727641-1
- Tela Botanica: 75303
- identyfikator Tropicos: 27800290