Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce

Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce – wybory do Parlament Europejski przeprowadzane na terytorium Polski. Ich główne zasady oraz pozycja prawnoustrojowa Parlamentu Europejskiego określone są w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (do 2009 r. Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską^[1]), zaś szczegóły regulowane są na poziomie państw członkowskich^[2]. W Polsce regulacje prawne dotyczące wyłaniania składu Parlamentu Europejskiego zawarte są w Kodeksie wyborczym^[3][4].

Regulacje wspólnotowe

Podstawowe zasady wyborów określone są w art. 223 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (do 2009 r. art. 190 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską^[1]). Ustanawia on dwie naczelne zasady – bezpośredniość i powszechność^[1]. Przewiduje również możliwość uchwalenia jednolitej ordynacji wyborczej w całej Unii^[1]. Ważnymi aktami prawnymi regulującymi procedurę wyborczą są także dyrektywa 93/109/WE^[5] oraz Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich^[2]. Wysokość maksymalnej granicy progu wyborczego ustalono na poziomie 5%^[2]. Prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Unii – czynne od 18. roku życia, bierne – w zależności od państw^[2]. We wszystkich krajach członkowskich przyjęto także zasady równości oraz proporcjonalności^[2]. Liczba eurodeputowanych wybieranych z poszczególnych państw ustalona jest w traktacie nicejskim oraz traktatach akcesyjnych do Unii Europejskiej z 2003 i 2005 roku. Na kadencję 2004-2009 w Polsce wybrano 54 deputowanych, zaś od wyborów w czerwcu 2009 było to 50 parlamentarzystów^[6], następnie w 2014 r. było to 51 eurodeputowanych, a w 2019 r. 51+1, w związku z Brexitem. Również termin wyborów określony jest przez przepisy prawa Unii Europejskiej, natomiast samo głosowanie zarządza Prezydent^[4].

Ordynacja w Polsce

Wybory do Parlamentu Europejskiego są jedynymi wyborami powszechnymi nieuregulowanymi w Konstytucji, a jedynie poprzez ustawę^[3]. Przyjęła ona cztery naczelne zasady^[7]:

• wolność wyboru;
• powszechność;
• bezpośredniość;
• tajność głosowania.

Przepisy ustawy rozstrzygają także kwestię niepołączalności funkcji parlamentarzysty w Polsce z funkcją posła do Parlamentu Europejskiego – wybór posła lub senatora na eurodeputowanego skutkuje automatyczną utratą mandatu w Sejmie lub Senacie^[8].

Prawa wyborcze

Prawa wyborcze przysługują wszystkim obywatelom polskim, a także obywatelom innych państw członkowskich stale zamieszkujących w Polsce^[7], ujętym w stałym rejestrze wyborców^[4] (zasada domicylu). Zasada ta została potwierdzona w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 maja 2004^[9]. Prawo wybierania przysługuje osobom, które ukończyły 18. rok życia oraz nie zostały wyrokiem sądu pozbawione praw publicznych, praw wyborczych ani ubezwłasnowolnione^[4]. Prawo wybieralności przysługuje osobom, które nie były karane za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego i od co najmniej 5 lat stale zamieszkują w Polsce lub na terytorium innego państwa Unii Europejskiej^[4]. Dolna granica (cenzus) wieku wynosi 21 lat^[4].

Zgłaszanie kandydatów i kampania wyborcza

Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje wyborcom oraz partiom politycznym, którym dodatkowo przyznano prawo tworzenia koalicji wyborczych^[4]. Czynności wyborcze oraz kampania prowadzone są przez komitety wyborcze^[4]. Utworzenie komitetu obarczone jest wymogiem zebrania 1000 podpisów poparcia dla tej inicjatywy^[4]. Liczba kandydatów zgłaszanych na listach okręgowych przez komitety musi zawierać się w przedziale pomiędzy pięcioma a dziesięcioma osobami^[4]. Kandydować wolno wyłącznie w jednym okręgu i tylko z jednej listy^[4]. Rejestracja listy wymaga zebrania 10 000 podpisów poparcia^[4]. Kampania rozpoczyna się wraz z ogłoszeniem postanowienia o zarządzeniu wyborów i kończy 24 godziny przed dniem ich rozpoczęcia (tzw. cisza wyborcza)^[4]. Prowadzi się ją na zasadach określonych w Ordynacji wyborczej do Sejmu i do Senatu^[4]. Jej finansowanie jest jawne^[4].

Podział mandatów

Ustalaniem wyników wyborów zajmuje się Państwowa Komisja Wyborcza^[4]. W podziale mandatów uczestniczą komitety wyborcze, które w skali kraju uzyskały minimum 5% ważnych głosów^[4]. Liczba mandatów przysługująca poszczególnym komitetom w skali kraju ustalana jest według metody D’Hondta (art. 356 Kodeksu wyborczego)^[4][7]. Następnie mandaty przypadające danemu komitetowi są dzielone pomiędzy jego listy okręgowe z zastosowaniem metody Hare’a-Niemeyera (art. 358 Kodeksu wyborczego)^[4][10]. Państwowa Komisja Wyborcza sporządza protokół oraz ogłasza wyniki wyborów w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w formie obwieszczenia^[4]. Wszelkie protesty wyborcze rozpatrywane są przez Sąd Najwyższy^[4]. Brak przydziału określonej liczby mandatów poszczególnym okręgom umożliwia sytuację, w której ze względu na niską frekwencję w danym okręgu oraz odpowiedni rozkład głosów na poszczególne listy wyborcze, w danym okręgu nie zostanie wybrany żaden deputowany^[11].

Okręgi wyborcze

Ordynacja dzieli kraj na trzynaście wielomandatowych okręgów wyborczych. Zasada ta jest krytykowana ze względu na to, że europosłowie mają reprezentować w PE cały kraj, nie poszczególne okręgi, co prowadzi do rozlicznych patologii podczas kampanii wyborczej^[12]. Okręgi wyborcze w Polsce^[4]:

Wyniki wyborów

 Osobne artykuły: Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2004 roku, Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2009 roku, Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2014 roku i Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2019 roku.

Od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wybory odbyły się czterokrotnie – 13 czerwca 2004^[13], 7 czerwca 2009, 25 maja 2014 oraz 26 maja 2019.

Polskie partie w Parlamencie Europejskim

 Osobne artykuły: Frakcje w Parlamencie Europejskim i Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego 2004–2009.

Przypisy

Bibliografia

• Leszek Garlicki: Wybory i prawo wyborcze. W: Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. 11. Warszawa: Liber, 2007, s. 145-171. ISBN 978-83-7206-142-3.
• Leszek Garlicki: Polska w Unii Europejskiej. W: Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. 11. Warszawa: Liber, 2007, s. 415-433. ISBN 978-83-7206-142-3.
• Paweł J. Borkowski: Rada Europejska. Instytucje prawodawczo-wykonawcze Wspólnot Europejskich. W: Witold Góralski: Unia Europejska. T. 1: Geneza - System - Prawo. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2007, s. 213-245. ISBN 978-83-7526-805-8.

Linki zewnętrzne

• Serwis Państwowej Komisji Wyborczej poświęcony wyborom do Parlamentu Europejskiego
• Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277)
• Państwowa Komisja Wyborcza – Wybory do Parlamentu Europejskiego
• Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
• Decyzja Rady z dnia 25 czerwca i 23 września 2002 roku zmieniająca Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich