Zaganiacz szczebiotliwy

Hippolais polyglotta^[1]

(Vieillot, 1817)

Systematyka

Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

trzciniaki

Rodzaj

Hippolais

Gatunek

zaganiacz szczebiotliwy

Synonimy

Sylvia polyglotta Vieillot, 1817^[2]
Hippolais italica Conrad von Baldenstein, 1827^[3]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)^[4]

najmniejszej troski

Zasięg występowania

w sezonie lęgowym

zimowiska

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Zaganiacz szczebiotliwy^[5], zaganiacz wielomówny^[3] (Hippolais polyglotta) – gatunek małego ptaka z rodziny trzciniaków (Acrocephalidae). Monotypowy^[2]^[6]^[7]. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie

Zamieszkuje cieplejszą, południowo-zachodnią, część Europy – w środkowych i zachodnich rejonach basenu Morza Śródziemnego i północno-zachodnie krańce Afryki. Europejska wschodnia granica areału przebiega na linii Morze Adriatyckie – Kanał La Manche. To ptak wędrowny. Zimuje na sawannach zachodniej Afryki niedaleko równika (nie zalatuje na wschód tego kontynentu). Wraz ze swym pokrewnym gatunkiem, zaganiaczem zwyczajnym, miał wspólnego przodka w czasie ostatniego okresu lodowcowego. Potem zaganiacz zwyczajny zasiedlił południowo-wschodnią Europę, a szczebiotliwy południowy zachód. Obserwuje się stopniowe rozszerzanie jego występowania na północny wschód, a obecnie może lokalnie współwystępować z zaganiaczem zwyczajnym.

Do Polski zalatuje wyjątkowo, jest to gatunek południowy. Spotykano go w maju i czerwcu. Trzecie stwierdzenie pochodziło z 22 maja 2016 r., z Dobramyśli pod Lesznem^[8]^[9].

Charakterystyka

Cechy gatunku

Ptak o nieco bardziej zaokrąglonej sylwetce niż zaganiacz zwyczajny, okrągłej głowie, z jasną twarzą i z szydłowatym dziobem. Jego skrzydła są też krótsze i bardziej tępo zakończone. Wierzch ciała ma oliwkowobrązową barwę, a spód jest jasnożółty, bardziej blady. Ogon jest prostokątny, a nogi krępe, brązowoszare (inaczej niż u zaganiacza zwyczajnego). Młode osobniki są jaśniejsze, bardziej płowe, ale podobne do dorosłych. Obie płci są ubarwione prawie identycznie.

W porównaniu z zaganiaczem zwyczajnym ma w zarysie bardziej okrągłe ciemię, żółty skraj lotek łokciowych jest mniej wyraźny, a złożone, jednolicie ubarwione skrzydła nie sięgają do połowy sterówek (mniejsze wystawienie lotek trzeciorzędowych poza lotki pierwszorzędowe). Skrzydła nie mają też wstawki. Rozmiarami się nie różnią. Trzymając ptaka w ręku, zwraca się uwagę na krótkie skrzydła (59–70 mm). Ornitolodzy mają też na uwadze formułę skrzydła: pierwsza lotka pierwszorzędowa jest ponad 3 mm dłuższa niż pokrywy skrzydłowe, a długość drugiej lotki pierwszorzędowej mieści się między długością lotki szóstej i ósmej. Z całą pewnością dokładne oznaczenie zapewnia śpiew, który się u tych dwóch gatunków różni. Różnice widać też w wymaganiach ekologicznych, jakie muszą spełniać miejsca lęgowe. Oba gatunki nawet z bliska, przy obrączkowaniu, nadal są trudne do odróżnienia. Ptak jest większy od piecuszka.

Rozmiary

długość ciała: 12–13,5 cm^[2]
masa ciała: 8–14 g^[2]

Głos

Śpiew samca

Śpiew zaganiacza szczebiotliwego jest najłatwiejszą cechą wyróżniającą ten gatunek

Zaganiacz szczebiotliwy wydaje bardziej melodyjny (mniej szorstki), równy i szybszy trel z typowym dla pokrzewek chaotycznym szczebiotem i brzęczeniem, choć również wplata w swą pieśń dźwięki zasłyszane w okolicy. Nie słychać w nim wielokrotnie powtarzanych dźwięków i przypomina odgłosy pokrzewki lub ćwierkanie wróbla. Poza tym często i umiejętnie imituje głosy innych ptaków.

Biotop

Zaganiacz szczebiotliwy wybiera najczęściej suche stanowiska, które porastają drzewa i krzewy (w odróżnieniu od zaganiacza zwyczajnego preferującego miejsca bardziej wilgotne, jak lasy łęgowe) – lasy liściaste, zakrzaczenia, suche łąki, doliny rzeczne z rosnącymi tam pojedynczymi drzewami, wzdłuż dróg, w grądach, sadach, ogrodach i parkach.

Pożywienie

Głównie owady, ich larwy, a rzadziej jagody. Dieta nie różni się zatem od tej stosowanej przez zaganiacza zwyczajnego.

Okres lęgowy

Zaganiacze szczebiotliwe wracają na lęgowiska w kwietniu i maju. Okres lęgowy kończy się w lipcu.

Toki

Na obszarach, gdzie występuje zarówno zaganiacz, jak i zaganiacz szczebiotliwy, samce walczą ze sobą o terytoria lęgowe. Świadczy to zatem, że ich pokrewieństwo jest bardzo bliskie i może powodować powstawanie mieszańców. W rzeczywistości dzieje się tak bardzo rzadko.

Gniazdo

Miejsce lęgowe położone jest najczęściej w niskich i gęstych krzewiastych zaroślach, rzadziej w koronach niskich drzew (zaganiacze zwyczajne są mniej wybredne) – w rozgałęzieniach ocienionych roślin. Wyłącznie lub w zdecydowanej części buduje je samica (u zaganiaczy zwyczajnych uczestniczą w tym oboje partnerzy). Gniazdo ma kształt głębokiej czarki zbudowanej z łodyg i liści w rozwidleniach gałęzi nisko nad ziemią. Budulec przetykany jest puchem roślinnym i pajęczymi nićmi. Konstrukcja lęgowa jest podobna do zaganiacza zwyczajnego, choć nieco mniejsza.

Jaja

Wyprowadza jeden lęg w ciągu roku, choć w najbardziej południowych częściach areału może wysiadywać jaja drugi raz w roku. Składa 4–5 różowych jaj, które są czarno nakrapiane.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiaduje samica. Samiec pilnuje swoją partnerkę siedzącą na jajach i ją karmi. Pisklęta wylęgają się po 12–13 dniach. Rodzice karmią je owadami. Młode szybko się rozwijają i już po 2 tygodniach opuszczają gniazdo. W sierpniu i wrześniu ptaki odlatują na zimowiska.

Status i ochrona

IUCN uznaje zaganiacza szczebiotliwego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, zawiera się w przedziale 6,2–10 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[4].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[10].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Hippolais polyglotta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Svensson, L. & Christie, D.A.: Melodious Warbler (Hippolais polyglotta). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-02].
↑ ^a ^b D. Lepage: Melodious Warbler Hippolais polyglotta. [w:] Avibase - Światowa baza danych ptaków [on-line]. [dostęp 2021-03-11]. (ang.).
↑ ^a ^b Hippolais polyglotta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Acrocephalidae Salvin, 1882 (1838) – trzciniaki - Brush, reed and swamp warblers (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-11].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Bushtits, leaf warblers, reed warblers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-11]. (ang.).
↑ Melodious Warbler (Hippolais polyglotta). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)]. (ang.).
↑ Tomasz Krzyśków. „Ptaki Polski”. 42 (2/2016), s. 4. Agencja Wydawniczo-Fotograficzna "Aves". (pol.).
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze: Melodious Warbler. [dostęp 2009-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-12)]. (ang.).
Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1993. ISBN 83-70663-80-X.