Zbrodnia w Jasielu

Zbrodnia w Jasielu

Państwo	Polska
Miejsce	Jasiel
Data	20 marca 1946
Liczba zabitych	ponad 60
Typ ataku	ludobójstwo
Sprawca	Ukraińska Powstańcza Armia
Położenie na mapie gminy Jaśliska miejsce zdarzenia
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce zdarzenia
Położenie na mapie województwa podkarpackiego miejsce zdarzenia
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego miejsce zdarzenia
49°22′02″N 21°54′35″E/49,367222 21,909722

Zbrodnia w Jasielu – zbrodnia dokonana 20 marca 1946 przez partyzantów UPA na polskich żołnierzach Wojsk Ochrony Pogranicza i funkcjonariuszach Milicji Obywatelskiej w Jasielu.

Historia

Po zakończeniu II wojny światowej we wsi Jasiel istniała strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza, której załoga wobec przeważających sił Ukraińskiej Powstańczej Armii podjęła nieudaną próbę ewakuacji w kierunku Komańczy^[1]. 19 marca 1946 grupa WOP i MO w sile około 70 żołnierzy dotarła do strażnicy WOP w Jasielu, w celu ewakuowania jej 30-osobowej załogi. W związku z działalnością w rejonie odpowiedzialności strażnicy dużych oddziałów UPA, 20 marca 1946 roku grupa operacyjna 38 komendy odcinka i załoga strażnicy Jasiel licząca w sumie 98 żołnierzy, opuściły rejon zakwaterowania we wsi Jasiel pod dowództwem por. Jana Gierasika. Zostały wtedy zaatakowane i rozbite przez sotnie UPA. W walce zginęło dwóch żołnierzy, kilkunastu zostało rannych, jeden oficer i dwóch żołnierzy przedostało się za granicę do Czechosłowacji. Pozostali, w liczbie 94 żołnierzy (w tym sześciu oficerów i czterech milicjantów), po wyczerpaniu się zapasów amunicji, zostali wzięci do niewoli. Oficerowie i milicjanci zostali przez Ukraińców od razu rozstrzelani, a pozostałych żołnierzy poddano weryfikacji, wybierając aktywnych w walce z UPA oraz posiadających radzieckie odznaczenia. Łącznie śmierć poniosło prawdopodobnie 60 żołnierzy i 4 milicjantów; według Łukasza Kuźmicza 66^[2], według innego źródła 66 żołnierzy i 5 milicjantów^[3].

Egzekucja oficerów miała miejsce w rejonie leśniczówki koło wsi Moszczaniec, a podoficerów i szeregowców na wzgórzu koło Wisłoka Górnego. Dwudziestu żołnierzy puszczono wolno^[4]. W czasie egzekucji rzucił się do ucieczki i mimo pościgu zbiegł szer. Paweł Sudnik^[5], który później relacjonował: „Wszystkim kazali się położyć twarzą do śniegu. Kilku banderowców przystąpiło do zdzierania z nas mundurów. Pierwszego żołnierza wtrącili na dno wykopu i któryś z nich strzałem w tył głowy pozbawił go życia. Potem mnie pchnęli na krawędź wykopu”. Z pola walki uratowali się również ppor. Marian Myślicki, sierż. Warat i szer. Kowalenko. Ukryli się w stodole i w nocy przeszli na stronę Czechosłowacji. Pozostałych żołnierzy odarto z mundurów, pobito i puszczono wolno. Pod Jasielem zginęli: por. Jan Giersik, por. Bolesław Arabski, por. Władysław Szewczykowski, por. Jerzy Giernatowski oraz chor. Stanisław Gąsek i chor. Władysław Papierzański.

Akcją napadu i egzekucji przeprowadziły wspólnie sotnie UPA dowodzone przez Stepana Stebelskiego ps. „Chrin” i Wołodymyra Hoszki ps. „Myron”^[6][7].

Poległych i rannych Ukraińcy wrzucili do lochu (ziemianki) i zasypali ziemią. Ich ciała odkryto w czerwcu 1946. Po ekshumacji ciała 37 ofiar zostały pochowane w zbiorowym pogrzebie na cmentarzu w Zagórzu 20 czerwca 1946^[8][9]. W relacji z tej uroczystości „Dziennik Rzeszowski” napisał, że masowe morderstwo w Jasielu dokonali bandyci z NSZ^[10].

Ciała pozostałych ofiar nie zostały odnalezione^[11].

Upamiętnienie

• Na masowym grobie na cmentarzu w Zagórzu został ustanowiony pomnik pamięci ofiar zbrodni, odsłonięty 12 października 1961.
• 10 czerwca 1965 w Woli Niżnej został odsłonięty pomnik upamiętniający 60 ofiar zbrodni w Jasielu, jak również honorujący 20-lecie istnienia Wojsk Ochrony Pogranicza. Inskrypcja na monumencie informuje, że zdarzenie w Jasielu miało miejsce 23 marca 1946.
• Na południowym skraju Jasiela powstało upamiętnione miejsce kaźni jeńców. Autorem projektu monumentu w Jasielu był Stanisław Bik^[12]. Aktu odsłonięcia monumentu w Jasielu dokonali podczas uroczystości 17 czerwca 1985, połączonej z rocznicą 40-lecia WOP, wiceminister spraw wewnętrznych gen. dyw. Lucjan Czubiński, I sekretarz KW PZPR w Krośnie Henryk Wojtal oraz weteran walk WOP kpt. w st. spocz. Witold Maczek, zaś wówczas Koło nr 5 Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych otrzymało akt nadania imienia „Bohaterów Strażnicy WOP w Jasielu”^[13].
• W 1985 został wybity medal o treści 40. rocznica powołania Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985, wydany przez batalion Sanok Bieszczadzkiej Brygady WOP, zaś na jego awersie umieszczono inskrypcję Bohaterska obrona strażnicy WOP Jasiel 20.03.1946^[14].
• Ofiary zbrodni w Jasielu zostały upamiętnione tabliczką na Pomniku Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę w Sanoku, ustanowionym w 2005.

Przypisy

Bibliografia

• Jan Gerhard: Łuny w Bieszczadach. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1980.brak strony w książce
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945-1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Marek Jarosiński. Rys historyczny beskidzko-karpackiego pogranicza polsko-słowackiego. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/2000, 2000. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Masowe morderstwa bandytów NSZ w Leskiem. „Dziennik Rzeszowski”, s. 4, Nr 146 z 29 czerwca 1946. 
• Agnieszka Ciesielska, Jarosław Kaczkowski: O strażnicy w Jasielu raz jeszcze. skpb.waw.pl, 2009-04-11. [dostęp 2017-07-12].
• Adam Bienias: 70 lat temu UPA rozstrzelała w Jasielu żołnierzy WOP-u. rzeszow.tvp.pl, 2016-06-10. [dostęp 2017-07-12].

Linki zewnętrzne

• Henryk Garbowski: Śmierć w Bieszczadach – zagłada strażnicy z Jasiela. mysl-polska.pl. [dostęp 2017-07-12].
• Jan Rajchel: Dzieje placówki WOP w Jasielu. grupabieszczady.pl. [dostęp 2020-10-12].