Ktesibios

Ctesibius veya Ktesibios veya Tesibius (Grekçe: Κτησίβιος) (Aktif olduğu yıllar MÖ 285-222) antik İskenderiye'deki Yunan mühendisliği ekolünün ilk ve önemli temsilcilerindendir.^[1] Aristotales'ten sonra Arşimed'den önce yaşamıştır. Ktesibios tarafından İskenderiye'de yazılmış olan eserlerin tümü kaybolmuştur. Ktesibios'u kaynak olarak gösteren diğer eserler ve yazarlar (Vitruvius, Athenaeus, Filon)^[2] sayesinde kendisi hakkındaki mevcut bilgiye ulaşılmıştır.

Hayatı

Ctesibius muhtemelen İskenderiye Müzesi'nin ilk başkanıydı. Hayatı hakkında çok az şey biliniyor, ancak icatları iyi biliniyordu. İlk kariyerinin berber olduğu söylenir (muhtemelen Diogenes Laërtius tarafından). Diogenes Laërtius'a göre, Ctesibius çok fakirdi. Laërtius, filozof Arcesilaus ile ilgili olarak şunları anlatarak bunu detaylandırmaktadır:

Hasta Ctesibius'u ziyarete gittiğinde, onu büyük bir sıkıntı içinde görünce, gizlice yastığının altına para kesesini soktu ve Ctesibius onu bulduğunda, "Bu, Arcesilaus'un eğlencesidir." dedi.

Çalışmaları

Basınçlı hava bilimi ve pompalarda (ve hatta bir tür topta) kullanımı üzerine ilk incelemeleri yazdı. Bu, pnömatik ve hava esnekliği üzerine yaptığı çalışmayla birlikte ona "pnömatiklerin babası" unvanını kazandırdı. Athenaeus tarafından alıntılanan araştırmasının bir derlemesi olan Memorabilia da dahil olmak üzere yazılı çalışmalarının hiçbiri hayatta kalmadı. Ctesibius'un günümüzde en çok bilinen buluşu, daha sonra piyanonun icadının dayandığı bir borulu orgdur (hydraulis).

Vitruvius, Athenaeus, Yaşlı Pliny ve Bizanslı Philo tarafından Ctesibius'un çalışmalarından defalarca bahsedilir ve Ctesibius gibi ilk mekanikçilerin şöhreti seven ve sanatı destekleyen kralların himayesinde olma avantajına sahip olduklarını da sözlerine eklerler. Proclus (Öklid'in yorumcusu) ve İskenderiyeli Heron (antik çağ mühendislerinin sonuncusu) da ondan bahseder.

İcatları

İskenderiye'li Ktesibios berber çırağı iken tahminen MÖ 275 yıllarında su orgu müzik aletini geliştirmiştir. Bu alet aynı zamanda bilinen ilk tuşlu çalgı ve kilise orgunun da atası kabul edilmektedir. Su organı ve daha geliştirilmiş çeşitleri Roma imparatorluğunda ve daha sonra Bizans imparatorluğunda dini törenlerde kullanılmıştır.^[3] Bu alet çok sayıda borudan oluşmaktaydı, pompalı bir körükle çalışmakta ve klavye ile çalınmaktaydı. Suyun havayı sıkıştırmadaki rolü nedeniyle “su orgu” (Yunanca: Ύδραυλις) adını almıştır. Berber olduğu süre boyunca, ayrıca karşı ağırlık ayarlı bir ayna da icat etti.

Ayrıca Ktesibios kendinden önce de bilinen su saatini geliştirmiştir. Ktesibios'un su saati (clepsydra; Yunanca κλέπτειν kıleptin, 'çalmak'; ὕδωρ idor, 'su') içine belli bir ritmle su dolan bir depodan oluşuyordu, Depoya su doldukça, içindeki duba yükseliyordu. Dubanın ucundaki iğne ise, bir silindirin üzerine bu yükselmeyi işaretliyordu.^[4][5] Ktesibios'un su saati, ayrıca "servo kontrol" kavramına yapılan ilk katkı olarak değerlendirilmektedir.^[6] Hollandalı fizikçi Christiaan Huygens'in 1656'da sarkaçlı saati icat etmesine kadar, 1.800 yıldan fazla bir süredir clepsydra şimdiye kadar yapılmış en doğru saatti.

Ctesibius, su jeti üretmek veya kuyulardan suyu kaldırmak için ilk kuvvet pompalarından birini tasarladı. Örnekler, Britanya'daki Silchester gibi çeşitli Roma sitelerinde bulunmuştur. Sifonun prensibi de ona atfedilmiştir.

Kaynakça

Dış bağlantılar

• "Ancient Hydraulis" (İngilizce). Avrupa Delfi Kültür Merkezi. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Su orgu (organı) hakkında video belgesel 
• Landels, J.G. (1978). Engineering in the ancient world (İngilizce). Berkeley: Univ. of California Press. ISBN 0-520-03429-5. 
• Lloyd, G.E.R. (1973). Greek science after Aristotle (İngilizce). New York: Norton. ISBN 0-393-04371-1. 
• Vitruvius (1914). The Ten Books on Architecture. Cambridge: Harvard University Press. 24 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020.